كلماتى در فارسى وجود دارد كه داراى دو يا چند صورت املايى مضبوط است. مرادْ، واژه‌هايى است كه در كتابت آن‌ها حروف هم آوا (ا/ ع؛ ت/ ط؛ ث/ س/ ص؛ ح/ ه؛ ذ/ ز/ ض/ ظ؛ غ/ ق) به‌كار رفته‌باشد. فهرست اين واژه‌ها و ضبط پيشنهادى براى آن‌ها، به تفكيک عام و خاص، به شرح زير است:
فهرست واژه‌هاى داراى دو يا چند صورت املايى با ضبط مختار
در اين فهرست فقط واژه‌هايى درج شدهاست كه داراى دو يا چند صورت املايى ضبط‌‌شده باشد و علاوه‌برآن، در زبان فارسى امروز به‌كار رود، يا واژه‌هايى چون نام‌هاى گياهان و جانوران و خوراک‌ها و داروها و نظاير آن‌ها كه كاربرد فراوان دارد. واژه‌هاى مهجور يا متروک در فهرست نيامده‌است. اين‌گونه واژه‌ها از هر متنى با ضبط همان متن نقل مى‌شود.
در مواردى كه ضبط كلمه يا اسمى (اعم از اسم شخص يا محل جغرافيايى) با ضبط مختار آن كلمه يا اسم متفاوت باشد، در متون تاريخى و قديمى همان ضبط قديم نوشته مى‌شود.
در ضبط واژه‌ها، ضوابط زير به‌ترتيب اولويت رعايت شدهاست:
ـ رواج ضبط: مثلاً صورت‌هاى آذوقه، حوله، حليم، تالار، قدّاره، قورباغه و... به همين اعتبار انتخاب شدهاست.
ـ در موارد نادر، بعضى ملاحظات تاريخى و همچنين پرهيز از افزايش تعداد واژه‌هايى كه داراى املاى واحد اما به دو يا چند معنى است مورد نظر بوده‌است.
ـ عموماً ضبط كتاب‌هاى درسى، به‌ويژه دبستانى، ترجيح داده شدهاست.
ـ صورت املايى تازه، هرچند مرجّح باشد، پيشنهاد نشده‌است.
صورت‌هاى املايى ضبط مختار
آ/ا
آزوقه/ آذوقه آذوقه
آروغ/ آروق آروغ
آقا/ آغا آقا
(كلمۀ «آقا» امروزه با حرف «ق» نوشته مى‌شود، ولى اين كلمه در قديم گاهى لقب زنان بوده و با حرف «غ» به‌صورت «آغا» نوشته مى‌شده‌است، مانند شادملک‌آغا، گلين‌آغا، و گاهى نيز با همين كتابت درمورد مردان به‌كار مى‌رفته‌است، مانند آغامحمّدخان و آغاپاشا. در اين موارد خاص، در خطّ فارسى امروز نيز همان ضبط قديم رعايت مى‌شود.)
اتاق/ اطاق اتاق
اتو/ اطو اتو/ اطو
اختاپوس/ اختاپوث اختاپوس
اسطبل/ اصطبل اسطبل
اسطرلاب/ اصطرلاب اسطرلاب
افسنتين/ افسنطين افسنتين
اَلَم‌شنگه/ عَلَم‌شنگه اَلَم‌شنگه
امپراتور/ امپراطور امپراتور
امپراتريس/ امپراطريس امپراتريس
اُتراق/ اطراق اُتراق
ب
باباغورى/ باباقورى باباغورى
باترى/ باطرى باترى/ باطرى
باتلاق/ باطلاق باتلاق
باجناغ/ باجناق باجناغ
بغچه/ بقچه بغچه/ بقچه
بلغور/ بلقور بلغور
بليت/ بليط بليت
پ
پاتوق/ پاتوغ پاتوق
ت
ترق‌وتوروق/ تاراغ‌وتوروغ ترق‌وتوروق
تارم/ طارم طارم
تنبور/ طنبور تنبور
تاس/ طاس طاس
تاس‌كباب/ طاس‌كباب طاس‌كباب
تاغ/ تاق (نام درختچه) تاغ
تاق/ طاق طاق
تاق/ طاق (در مقابل جفت) تاق
تاقديس/ طاقديس طاقديس
تالار/ طالار تالار
تاول/ طاول تاول
تاير/ طاير (چرخ‌ماشين) تاير
تباشير/ طباشير تباشير
تبرخون/ طبرخون تبرخون/ طبرخون
تبرزد/ طبرزد تبرزد/ طبرزد
تبرزين/ طبرزين تبرزين
تپانچه/ طپانچه تپانچه
تپيدن/ طپيدن تپيدن
(مشتقات آن نيز با «ت» نوشته مى‌شود)
تُپق/ طُپق/ تُپغ تُپُق
تُتماج/ طُطماج (نام نوعى آش) تُتماج
تراز/ طراز تراز (= ترازِ آبى)
تراز/ طراز طراز (= نگارِ جامه)
(همچنين در عبارتى مثل «طراز اول» به معناى «داراى مقام اول») هم‌تراز و هم‌طراز هردو صحيح است.
ترخون/ طرخون ترخون
ترقّه/ طرقّه ترقّه
تشت/ طشت تشت/ طشت
تغار/ طغار تغار
توبيقا/ طوبيقا طوبيقا
توفان/ طوفان توفان/ طوفان
چ
چارق/ چارغ چارق
چلغوز/ چلقوز چلغوز
خ
ختمى/ خطمى (گُل) خطمی
د
دوقلو/ دوغلو دوقلو
ز
زغال/ ذغال زغال
س
سوغات/ سوقات سوغات
غ
غلتيدن/ غلطيدن غلتيدن
(همچنين مشتقات آن مثل «غلتان»، «غلتک»، «بام غلتان»)
ق
قاتى/ قاطي قاتى
قاروقور/ غاروغور قاروقور
قباد/ غباد (نام ماهى) قباد
قدّاره/ غدّاره قدّاره
قُدقُد/ غُدغُد قُدقُد
قدغن/ غدغن/ غدقن غدغن
قراقروت/ قراقروط قراقروت
قرتى/ غرتي قرتى
قرشمال/ غرشمال قرشمال
قُرُق/ غُرُق قُرُق
قرمه/ غرمه/ قورمه قورمه
قروش/ غروش قروش
قَزقان/ قَزغان(گونه‌هاى ديگر: قازغان/ قازقان، غزغن/ قزغن) قَزقان
قشقرق/ غشغرق قشقرق
قشلاق/ قشلاغ(گونه‌هاى ديگر: قيشلاق/ قيشلاغ) قشلاق
قفس/ قفص قفس
قُلُپ/ غُلُپ قُلپ
قلنبه/ غلنبه قلنبه
قليان/ غليان قليان
قورباغه/ غورباغه قورباغه
قورت/ غورت قورت
قوطى/ قوتي قوطى
قِيقاج/ غِيقاج قِيقاج
قِيماق/ قِيماغ قِيماق
ل
لاتارى/ لاطاري لاتارى
لق/ لغ لق
لق‌ولوق/ لغ‌ولوغ لق‌ولوق
لق‌لق/ لغ‌لغ لق‌لق
لوطى/ لوتى لوطى
م
ملات/ ملاط ملاط
ن
ناسور/ ناصور ناسور
نسطورى/ نستورى نسطورى
نِق‌نِق/ نِغ‌نِغ نِق‌نِق
نفت/ نفط نفت
نفتالين/ نفطالين نفتالين
و
ورغُلُمبيدن/ ورقُلُمبيدن ورقُلُمبيدن
وَق‌وَق/ وَغ‌وَغ وَغ‌وَغ
ﻫ
هليم/ حليم حليم
هوله/ حوله حوله
هيز/ حيز هيز
ى
ياتاقان/ ياطاقان ياتاقان
يالقوز/ يالغوز يالقوز
يُرقه/ يُرغه/ يورقه/ يورغه يورغه
يُغور/ يُقور يُغور
فهرست اَعلام داراى دو يا چند صورت املايى با ضبط مختار
صورت‌هاى املايى ضبط مختار
آ/ ا
آغاخان/ آقاخان آقاخان
آغاجرى/ آقاجرى آغاجرى
آلاداغ/ آلاداق آلاداغ
اُترار/ اُطرار اُترار
اتريش/ اطريش اتريش
استهبانات/ اسطهبانات/ اصطهبانات اصطهبانات1
استخر/ اسطخر/ اصطخر استخر/ اسطخر
ايتاليا/ ايطاليا ايتاليا
ايذه/ ايزه ايذه
ب
باتوم/ باطوم باطوم
بوذرجمهر/ بوزرجمهر بوزرجمهر
پ
پتر كبير/ پطر كبير پتر كبير
پترزبورگ/ پطرزبورگ پترزبورگ
ت
تائيس/ طائيس تائيس
تاب/ طاب(نام رودى كه از كهكيلويه سرچشمه مى‌گيرد) تاب
تارم/ طارم طارم
تالش/ طالش تالش/ طالش
تايباد/ طايباد تايباد
تَبَرک/ طَبَرک تَبَرک
تپور/ طپور تپور
تخار/ طخار تخار/ طخار
تخارستان/ طخارستان تخارستان/ طخارستان
ترابلس/ طرابلس طرابلس
ترشيز/ طرشيز ترشيز
ترقبه/ طرقبه ترقبه/ طرقبه*
تسوج/ طسوج تسوج*/ طسوج
توالش/ طوالش توالش/ طوالش*
توس/ طوس توس/ طوس*
توسى/ طوسى طوسى
(طوسى وقتى اسم يا لقب باشد، مانند خواجه نصيرالدّين طوسى، فردوسى طوسى، هميشه با «ط» مى‌آيد.)
تهران/ طهران تهران
تهماسب/ طهماسب تهماسب/ طهماسب
تهمورث/ طهمورث تهمورث/ طهمورث
تيسفون/ طيسفون تيسفون
ج
جابلسا/ جابلصا جابلسا
خ
ختا/ خطا ختا
خواف/ خاف خاف
ز
زنون/ ذنن زنون
س
ساوجبلاغ/ ساوجبلاق ساوجبلاغ
سُغد/ صُغد سُغد
سقلاب/ صقلاب سقلاب/ صقلاب
ش
شبورغان/ شبورقان شبورغان
ع
عيسو/ عيصو عيسو
ق
قباد/ غباد قباد
قَرلغ/ قَرلق قَرلق
قره‌آغاج/ قره‌آقاج قره‌آغاج
ک
كيقباد/ كيغباد كيقباد
ل
لوت/ لوط (كوير) لوت
لوت/ لوط (قوم) لوط
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
* واژه‌هايى كه حرف آغازى آن‌ها داراى دو گونۀ نوشتارى است، براى سهولت مراجعه، فقط ذيل حرفى آورده شدهاست كه اگر می‌خواستيم آن كلمه را به فارسى سَره بنويسيم با آن حرف می‌نوشتيم، به‌جز كلماتى كه با دو حرف «ق» و «غ» آغاز مى‌شود كه ذيل حرف «ق» آورده شدهاست.
1. وزارت كشور، در تقسيمات كشورى، «استهبان» را به‌جاى «استهبانات» برگزيده‌است.
* انتخابِ وزارت كشور.
فهرست واژه‌هاى داراى دو يا چند صورت املايى با ضبط مختار
در اين فهرست فقط واژه‌هايى درج شدهاست كه داراى دو يا چند صورت املايى ضبط‌‌شده باشد و علاوه‌برآن، در زبان فارسى امروز به‌كار رود، يا واژه‌هايى چون نام‌هاى گياهان و جانوران و خوراک‌ها و داروها و نظاير آن‌ها كه كاربرد فراوان دارد. واژه‌هاى مهجور يا متروک در فهرست نيامده‌است. اين‌گونه واژه‌ها از هر متنى با ضبط همان متن نقل مى‌شود.
در مواردى كه ضبط كلمه يا اسمى (اعم از اسم شخص يا محل جغرافيايى) با ضبط مختار آن كلمه يا اسم متفاوت باشد، در متون تاريخى و قديمى همان ضبط قديم نوشته مى‌شود.
در ضبط واژه‌ها، ضوابط زير به‌ترتيب اولويت رعايت شدهاست:
ـ رواج ضبط: مثلاً صورت‌هاى آذوقه، حوله، حليم، تالار، قدّاره، قورباغه و... به همين اعتبار انتخاب شدهاست.
ـ در موارد نادر، بعضى ملاحظات تاريخى و همچنين پرهيز از افزايش تعداد واژه‌هايى كه داراى املاى واحد اما به دو يا چند معنى است مورد نظر بوده‌است.
ـ عموماً ضبط كتاب‌هاى درسى، به‌ويژه دبستانى، ترجيح داده شدهاست.
ـ صورت املايى تازه، هرچند مرجّح باشد، پيشنهاد نشده‌است.
صورت‌هاى املايى ضبط مختار
آ/ا
آزوقه/ آذوقه آذوقه
آروغ/ آروق آروغ
آقا/ آغا آقا
(كلمۀ «آقا» امروزه با حرف «ق» نوشته مى‌شود، ولى اين كلمه در قديم گاهى لقب زنان بوده و با حرف «غ» به‌صورت «آغا» نوشته مى‌شده‌است، مانند شادملک‌آغا، گلين‌آغا، و گاهى نيز با همين كتابت درمورد مردان به‌كار مى‌رفته‌است، مانند آغامحمّدخان و آغاپاشا. در اين موارد خاص، در خطّ فارسى امروز نيز همان ضبط قديم رعايت مى‌شود.)
اتاق/ اطاق اتاق
اتو/ اطو اتو/ اطو
اختاپوس/ اختاپوث اختاپوس
اسطبل/ اصطبل اسطبل
اسطرلاب/ اصطرلاب اسطرلاب
افسنتين/ افسنطين افسنتين
اَلَم‌شنگه/ عَلَم‌شنگه اَلَم‌شنگه
امپراتور/ امپراطور امپراتور
امپراتريس/ امپراطريس امپراتريس
اُتراق/ اطراق اُتراق
ب
باباغورى/ باباقورى باباغورى
باترى/ باطرى باترى/ باطرى
باتلاق/ باطلاق باتلاق
باجناغ/ باجناق باجناغ
بغچه/ بقچه بغچه/ بقچه
بلغور/ بلقور بلغور
بليت/ بليط بليت
پ
پاتوق/ پاتوغ پاتوق
ت
ترق‌وتوروق/ تاراغ‌وتوروغ ترق‌وتوروق
تارم/ طارم طارم
تنبور/ طنبور تنبور
تاس/ طاس طاس
تاس‌كباب/ طاس‌كباب طاس‌كباب
تاغ/ تاق (نام درختچه) تاغ
تاق/ طاق طاق
تاق/ طاق (در مقابل جفت) تاق
تاقديس/ طاقديس طاقديس
تالار/ طالار تالار
تاول/ طاول تاول
تاير/ طاير (چرخ‌ماشين) تاير
تباشير/ طباشير تباشير
تبرخون/ طبرخون تبرخون/ طبرخون
تبرزد/ طبرزد تبرزد/ طبرزد
تبرزين/ طبرزين تبرزين
تپانچه/ طپانچه تپانچه
تپيدن/ طپيدن تپيدن
(مشتقات آن نيز با «ت» نوشته مى‌شود)
تُپق/ طُپق/ تُپغ تُپُق
تُتماج/ طُطماج (نام نوعى آش) تُتماج
تراز/ طراز تراز (= ترازِ آبى)
تراز/ طراز طراز (= نگارِ جامه)
(همچنين در عبارتى مثل «طراز اول» به معناى «داراى مقام اول») هم‌تراز و هم‌طراز هردو صحيح است.
ترخون/ طرخون ترخون
ترقّه/ طرقّه ترقّه
تشت/ طشت تشت/ طشت
تغار/ طغار تغار
توبيقا/ طوبيقا طوبيقا
توفان/ طوفان توفان/ طوفان
چ
چارق/ چارغ چارق
چلغوز/ چلقوز چلغوز
خ
ختمى/ خطمى (گُل) خطمی
د
دوقلو/ دوغلو دوقلو
ز
زغال/ ذغال زغال
س
سوغات/ سوقات سوغات
غ
غلتيدن/ غلطيدن غلتيدن
(همچنين مشتقات آن مثل «غلتان»، «غلتک»، «بام غلتان»)
ق
قاتى/ قاطي قاتى
قاروقور/ غاروغور قاروقور
قباد/ غباد (نام ماهى) قباد
قدّاره/ غدّاره قدّاره
قُدقُد/ غُدغُد قُدقُد
قدغن/ غدغن/ غدقن غدغن
قراقروت/ قراقروط قراقروت
قرتى/ غرتي قرتى
قرشمال/ غرشمال قرشمال
قُرُق/ غُرُق قُرُق
قرمه/ غرمه/ قورمه قورمه
قروش/ غروش قروش
قَزقان/ قَزغان(گونه‌هاى ديگر: قازغان/ قازقان، غزغن/ قزغن) قَزقان
قشقرق/ غشغرق قشقرق
قشلاق/ قشلاغ(گونه‌هاى ديگر: قيشلاق/ قيشلاغ) قشلاق
قفس/ قفص قفس
قُلُپ/ غُلُپ قُلپ
قلنبه/ غلنبه قلنبه
قليان/ غليان قليان
قورباغه/ غورباغه قورباغه
قورت/ غورت قورت
قوطى/ قوتي قوطى
قِيقاج/ غِيقاج قِيقاج
قِيماق/ قِيماغ قِيماق
ل
لاتارى/ لاطاري لاتارى
لق/ لغ لق
لق‌ولوق/ لغ‌ولوغ لق‌ولوق
لق‌لق/ لغ‌لغ لق‌لق
لوطى/ لوتى لوطى
م
ملات/ ملاط ملاط
ن
ناسور/ ناصور ناسور
نسطورى/ نستورى نسطورى
نِق‌نِق/ نِغ‌نِغ نِق‌نِق
نفت/ نفط نفت
نفتالين/ نفطالين نفتالين
و
ورغُلُمبيدن/ ورقُلُمبيدن ورقُلُمبيدن
وَق‌وَق/ وَغ‌وَغ وَغ‌وَغ
ﻫ
هليم/ حليم حليم
هوله/ حوله حوله
هيز/ حيز هيز
ى
ياتاقان/ ياطاقان ياتاقان
يالقوز/ يالغوز يالقوز
يُرقه/ يُرغه/ يورقه/ يورغه يورغه
يُغور/ يُقور يُغور
فهرست اَعلام داراى دو يا چند صورت املايى با ضبط مختار
صورت‌هاى املايى ضبط مختار
آ/ ا
آغاخان/ آقاخان آقاخان
آغاجرى/ آقاجرى آغاجرى
آلاداغ/ آلاداق آلاداغ
اُترار/ اُطرار اُترار
اتريش/ اطريش اتريش
استهبانات/ اسطهبانات/ اصطهبانات اصطهبانات1
استخر/ اسطخر/ اصطخر استخر/ اسطخر
ايتاليا/ ايطاليا ايتاليا
ايذه/ ايزه ايذه
ب
باتوم/ باطوم باطوم
بوذرجمهر/ بوزرجمهر بوزرجمهر
پ
پتر كبير/ پطر كبير پتر كبير
پترزبورگ/ پطرزبورگ پترزبورگ
ت
تائيس/ طائيس تائيس
تاب/ طاب(نام رودى كه از كهكيلويه سرچشمه مى‌گيرد) تاب
تارم/ طارم طارم
تالش/ طالش تالش/ طالش
تايباد/ طايباد تايباد
تَبَرک/ طَبَرک تَبَرک
تپور/ طپور تپور
تخار/ طخار تخار/ طخار
تخارستان/ طخارستان تخارستان/ طخارستان
ترابلس/ طرابلس طرابلس
ترشيز/ طرشيز ترشيز
ترقبه/ طرقبه ترقبه/ طرقبه*
تسوج/ طسوج تسوج*/ طسوج
توالش/ طوالش توالش/ طوالش*
توس/ طوس توس/ طوس*
توسى/ طوسى طوسى
(طوسى وقتى اسم يا لقب باشد، مانند خواجه نصيرالدّين طوسى، فردوسى طوسى، هميشه با «ط» مى‌آيد.)
تهران/ طهران تهران
تهماسب/ طهماسب تهماسب/ طهماسب
تهمورث/ طهمورث تهمورث/ طهمورث
تيسفون/ طيسفون تيسفون
ج
جابلسا/ جابلصا جابلسا
خ
ختا/ خطا ختا
خواف/ خاف خاف
ز
زنون/ ذنن زنون
س
ساوجبلاغ/ ساوجبلاق ساوجبلاغ
سُغد/ صُغد سُغد
سقلاب/ صقلاب سقلاب/ صقلاب
ش
شبورغان/ شبورقان شبورغان
ع
عيسو/ عيصو عيسو
ق
قباد/ غباد قباد
قَرلغ/ قَرلق قَرلق
قره‌آغاج/ قره‌آقاج قره‌آغاج
ک
كيقباد/ كيغباد كيقباد
ل
لوت/ لوط (كوير) لوت
لوت/ لوط (قوم) لوط
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
* واژه‌هايى كه حرف آغازى آن‌ها داراى دو گونۀ نوشتارى است، براى سهولت مراجعه، فقط ذيل حرفى آورده شدهاست كه اگر می‌خواستيم آن كلمه را به فارسى سَره بنويسيم با آن حرف می‌نوشتيم، به‌جز كلماتى كه با دو حرف «ق» و «غ» آغاز مى‌شود كه ذيل حرف «ق» آورده شدهاست.
1. وزارت كشور، در تقسيمات كشورى، «استهبان» را به‌جاى «استهبانات» برگزيده‌است.
* انتخابِ وزارت كشور.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر
نظر شما چیه؟